آیا وظایف اخلاقی مستقل از اراده خدا است
تاریخ انتشار: ۲۷ آبان ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۱۰۸۵۰۰
کتاب «اخلاق و دین» اثر هری جی. گنسلر با ترجمه ایمان عباس‌نژاد توسط انتشارات کرگدن روانه بازار نشر شد. کتاب اخلاق و دین ترجمه‌ای است از Ethics and Religion نوشته هَری گنسلر که در سال 2016 از سوی انتشارات کمبریج به چاپ رسید.
رابطه دین با علم و دین با اخلاق از موضوعاتی است که در دوران معاصر ذهن انسان‌ها را مشغول خود کرده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در هفته کتاب و به بهانه انتشار کتاب «اخلاق و دین» با ایمان عباس‌نژاد؛ مترجم کتاب گفت‌وگو کردیم که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛
مسئله نسبت اخلاق و دین چه زمانی مطرح می‌شود و چرا باید به این پرسش پرداخت؟
همواره پرسش از نسبت دین با پدیده‌های دیگر مثل علم، سیاست، حقوق و اخلاق پرسش جذاب و مهمی برای انسان‌ها بوده است. در متون دینی گزاره‌هایی علمی، حقوقی، سیاسی و اخلاقی یافت می‌شود که سنجش این گزاره‌ها با آنچه محققان علوم تجربی، علم سیاست، حقوق و اخلاق یافته‌اند ممکن است تعارضاتی را نشان دهد که پرسش از نسبت دین با هر کدام از این پدیده‌ها را حائز اهمیت می‌کند.
در فلسفه دین به ربط و نسبت دین با هر کدام از این پدیده‌ها پرداخته می‌شود. پرسش از نسبت دین با اخلاق امروزه هم در فلسفه دین مطرح می‌شود و هم در فلسفه اخلاق. مسئله رابطه دین و اخلاق هم برای مؤمنان مهم است هم غیرمؤمنان. کار اخلاقاً خوب کاری است که دین به ما می‌گوید یا «خوبی اخلاقی» به نوعی از دین مستقل است؟ اگر «خوبی اخلاقی» را دین تعیین می‌کند آیا خداناباوران و دین‌ناباوران می‌توانند اخلاق داشته باشند؟
اخلاق دینی یا اخلاق سکولارعدهای در میان مؤمنان هستند که معتقدند اخلاق سراسر دینی و وابسته به دین است و خداناباور اصلاً نمی‌تواند اخلاقی باشد. عده‌ای به اخلاق سکولار یعنی غیر دینی و نه ضد دینی باور دارند که می‌گوید خوبی اخلاقی مستقل از دین است. افزون بر این، در طول تاریخ، فجایع اخلاقی‌ای رخ داده است که عده‌ای دین را سبب آن می‌دانند و عده‌ای بی‌دینی را. به هر حال مشخص کردن ربط و نسبت دین و اخلاق برای همه این پرسش‌ها ضروری است. اخلاق یکی از منابع هنجارسازی است که در زندگی آدمیان وجود دارد و نزد دین‌داران دین نیز از منابع تعیین‌کننده هنجار است. همان‌طور که ربط و نسبت اخلاق به عنوان یکی از منابع هنجارساز با مثلاً مصلحت‌اندیشی به عنوان منبع دیگر در تعیین وظیفه نهایی و شیوه زندگی فرد مهم است، ربط و نسبت اخلاق با دین هم از همین اهمیت برخوردار است.
تصویری از محتوای کلی کتاب بیان کنید و توضیح دهید این کتاب از چه منظری به این مسئله پرداخته است؟
کتاب «اخلاق و دین» نوشته یک فیلسوف مسیحی است یعنی کسی که هم دلداده دین است و هم دلداده اخلاق و به ویژه به اخلاق جهانی اهتمام دارد. از این رو مسئله اخلاق و دین برای گنسلر، نویسنده کتاب یک مسئله شخصی هم تلقی می‌شود. در واقع این کتاب از منظر کسی نوشته شده است که هم فیلسوف است و هم دین‌شناس و متدین. شناخت خوبی که نویسنده از فلسفه، دین و معنویت دارد امتیازی است که می‌تواند گمان رعایت انصاف در تحقیق درباره ربط و نسبت اخلاق و دین را تقویت کند.
این کتاب پس از تعریف مفاهیم دین و اخلاق که اتفاقا تعریف آنها اهمیت ویژه‌ای دارد چون انسان‌ها از «دین» و «اخلاق» معانی مختلفی را اراده می‌کنند؛ از نظریه‌ای به نام نظریه امر الهی آغاز می‌کند که می‌گوید خدا خاستگاه اخلاق است. پس از تبیین این نظریه و بیان اشکالات وارد به آن سراغ نظریه‌های اصلاح‌شده امر الهی می‌رود که کوشیده‌اند نظریه پیش‌گفته را به گونه‌ای اصلاح و ترمیم کنند تا دچار اشکالات مطرح‌شده نشوند.
خود نویسنده به دیدگاه وظایف مستقل گرایش دارد، دیدگاهی که می‌گوید وظایف اخلاقی مستقل از اراده خدا هستند. در واقع این دیدگاه اخلاقی را ارائه می‌دهد که به پیش‌فرض وجود خدا یا دین خاصی نیاز ندارد. گنسلر با اینکه به وجود خدا معتقد است و اصرار دارد که تبیین خداباورانه از جهان تبیین بهتری است، خوبی اخلاقی را از این جهت وابسته به وجود خدا نمی‌داند. البته در نظریه امر الهی اصلاح‌شده می‌کوشد صورت‌بندی‌ای مطرح کند که خداباوران و خداناباوران بتوانند به یک اندازه از آن استفاده کنند. گنسلر در سه فصل می‌کوشد این دیدگاه وظایف مستقل را تبیین کند. او به دنبال اخلاقی است که هم برای خداباوران معنا داشته باشد هم خداناباوران و امکان گفت‌وگو میان آنها در باب اخلاقی بودن کارها ممکن باشد
مهمترین دیدگاه‌ها درباره نسبت دین و اخلاق چیست؟
عده‌ای معتقدند اصلاً اخلاق بخشی از دین است. اما اخلاق به صورت‌های گوناگون امکان دارد مبتنی بر دین باشد. می‌توانیم پنج مرتبه را در نظر بگیریم که اگر کسی در هر یک از این پنج مرحله قائل به ابتنا شود به نوعی به اخلاق دینی قائل است و نه اخلاق سکولار. البته می‌تواند به ترکیبی از این ابتناء‌های پنج‌گانه هم قائل شد؛
اول؛ در تعریف مفاهیم اخلاقی به آموزه‌های دینی نیاز داریم. به این قسم ابتنای معناشناسانه می‌گویند. اگر کسی معتقد باشد مفاهیم اخلاقی جز با توسل به آموزه‌های دینی تعریف نمی‌شوند به این نوع ابتنا قائل است.
دوم؛ آموزه‌های دینی سبب اتصاف افعال آدمی به صفات اخلاقی می‌شوند. این نوع ابتنا وجودشناسانه است یعنی ممکن است من بگویم تعریف کار خوب اخلاقی، مستقل از هرگونه مفاهیم دینی است و مثلاً کار خوب کاری است که طبق مکتب فایده‌گرایی بیشترین فایده جمعی را دارد. تا اینجا به ابتنای معناشناختی قائل نبودم اما ممکن است بگویم عملاً در جهان کاری بیشترین فایده جمعی را به ارمغان خواهد آورد که خدا گفته باشد. این ابتنای وجودشناختی اخلاق بر دین است.
سوم؛ تشخیص اوصاف اخلاقی وابسته به دین است. این ابتنای معرفت‌شناسانه است یعنی ممکن است من تعریف کار اخلاقی را مستقل از دین بدانم و تحققش را هم مستقل از دین بدانم اما برای تشخیص اینکه کدام کار اخلاقی است بگویم کاری که خدا گفته کار اخلاقی است.
چهارم؛ دین شرط لازم اخلاقی زیستن است. در مباحث فرااخلاق پرسشی داریم با این مضمون که آیا اخلاقی زیستن می‌ارزد؟ ممکن است کسی در پاسخ به این پرسش بگوید اخلاقی زیستن فقط زمانی می‌ارزد که خدا و جهان آخرت و وعد وعیدی وجود داشته باشد. اگر کسی به چنین چیزی معتقد باشد باز هم به نوعی قائل به ابتنای اخلاق بر دین است.
پنجم؛ دین ضمانت اجرایی اخلاقی زیستن است. این ابتناء در مرحله انگیزه است. ممکن است کسی ابتنا در چهار مرحله گذشته را قبول نداشته باشد ولی معتقد باشد دین ضمانت اجرایی خوبی برای اخلاقی زیستن می‌دهد. اینکه برخی می‌گوید انسان‌های دیندار اخلاقی‌تر هم هستند به همین مسئله اشاره دارند. ما دو نوع دلیل داریم: دلیل توجیه‌گر و دلیل انگیزشی. ممکن است کسی معتقد باشد انسان‌ها به خودی خود دلیل توجیه‌گر و انگیزاننده برای اخلاقی زیستن دارند اما دین می‌تواند دلیل انگیزاننده مضاعفی برای اخلاقی زیستن به انسان بدهد. در واقع انسان دیندار دلایل انگیزاننده بیشتری برای اخلاقی زیستن دارد و همین می‌تواند باعث شود عملاً اخلاقی‌تر شود.
آیا می‌توان برای این بحث در فرهنگ اسلامی سابقه‌ای یافت؟
پاسخ به این پرسش از تخصص من خارج است. به طور کلی در سنت اسلامی توجه به بحث اخلاق وجود داشته است و کتاب‌های خوب و مهمی در اخلاق یعنی اخلاق موعظه‌ای داریم. در مباحث مربوط به اشاعره و معتزله هم به این بحث‌ها کشیده می‌شویم. شاید قدیمی‌ترین نوشته‌ای که ناظر به پرسش از دین و اخلاق است در محاوره اوثیفرون یافت شود که سقراط می‌پرسد: آیا فعل خوب خوب است چون خدا آن را خواسته است یا خدا آنچه را خوب است می‌خواهد؟ این پرسش در بحث‌های مسلمانان هم مطرح بوده و اشاعره و معتزله نسبت به آن موضع خود را مشخص کرده‌اند. با این حال همان‌طور که گفتم با قوت گرفتن مباحث فلسفه دین و فلسفه اخلاق این بحث شکل دیگری پیدا کرد.
در سال‌های گذشته در ایران دکتر ابوالقاسم فنایی دانش‌آموخته حوزه علمیه و فلسفه اخلاق در دانشگاه شفیلد با انتشار دو کتاب «دین در ترازوی اخلاق» و «اخلاق دین‌شناسی» گام مهمی در این زمینه برداشت و شاید به بهانه مواجهه به این کتاب‌ها بحث از رابطه دین و اخلاق در کشور ما نیز رونق گرفت.
من اطلاعات زیادی از کشورهای عربی و مسلمان ندارم. البته چند سال قبل از انتشار ترجمه فارسی کتاب «اخلاق و دین» این کتاب به عربی ترجمه شده بود که شاید بتواند نشانه مهم بودن این پرسش نزد عرب‌زبان‌ها نیز باشد.
در پایان توضیحاتی درباره فصل‌بندی کتاب و تمایز آن با سایر آثار مشابه مطرح بفرمایید.
این کتاب از سه بخش و هشت فصل به همراه مقدمه مترجم و سخن نویسنده با خوانندگان ترجمه فارسی کتاب در 293 صفحه روانه بازار شده است. نویسنده در بخش آخر یعنی اخلاق و خداناباوری به امکان اخلاقی زیستن خداناباوران، اعتراضات اخلاقی خداناباوران به دین به‌ویژه اعتراضات راسل می‌پردازد. در این بخش نویسنده این اعتراضات را وارد نمی‌داند و معتقد است جهان‌بینی دینی نه‌تنها تبیین نادرستی نیست بلکه شاید امتیازاتی نیز نسبت به جهان‌بینی غیردینی داشته باشد.
در ابتدای بحث گفتم که پرسش از رابطه دین با سایر پدیده‌ها در فلسفه دین مطرح است. یکی از پرسش‌های بسیار مهم رابطه علم با دین است. در این باره به زبان فارسی کتبی موجود است که شاید بهترین آنها کتاب «علم و دین» ایان باربور ترجمه خرمشاهی باشد که سال‌ها در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و تا حدودی در این بحث نیازهای را برآورده کرده است.
متأسفانه به قدر فحص من چنین منبع مناسبی درباره رابطه دین و اخلاق به زبان فارسی موجود نبود. کتابی با عنوان «دین و اخلاق» به ترجمه خانم واضحی فرد در سال 1400 منتشر شده که مجموعه‌ای از یادداشت‌های فیلسوفان معاصر برای نیویورک‌تایمز است که به تناسب تنوع نویسندگان و قالب یادداشت‌گونه مطالب احتمالاً نمی‌توان منبع درسی مناسبی برای این بحث باشد. افزون بر آن، گنسلر فیلسوف خوش‌قلمی است که ترجمه آثار او زبان‌های گوناگون در کشورهای مختلف منتشر شده است و آثار ترجمه‌شده پیشین او به فارسی نیز با استقبال نسبتاً خوبی مواجه شد. از این رو امیدوارم ترجمه کتاب «اخلاق و دین» او نیز با استقبال مواجه شود و بتواند کمبود متن علمی و درسی مناسب در این زمینه را تا حدودی جبران کند.
منبع: ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن)منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: برای اخلاقی زیستن رابطه دین و اخلاق خوبی اخلاقی نسبت دین اخلاق و دین نسبت اخلاق ربط و نسبت فلسفه دین انسان ها پدیده ها کتاب ها عده ای
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۱۰۸۵۰۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ایران به‌دنبال گسترش روابط کشورهای همسو و مستقل است
به گزارش همشهری‌آنلاین، سید ابراهیم رئیسی بامداد پنجشنبه پس از بازگشت از سفر رسمی به دو کشور پاکستان و سریلانکا، در گفتگویی درباره نتایج و دستاوردهای این سفر گفت: بخش اول سفر ما به پاکستان بود که مردم آن علاقه بسیاری به انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی دارند.
رئیس جمهور با بیان اینکه شور و شوق و نشاط مردم پاکستان نسبت به مردم ایران بالاست، افزود: علی‌رغم برخی محدودیت‌های امنیتی برای حضور در اجتماعات، اما در آن بخش از اجتماعات نخبگان علمی و فرهنگی که حضور یافتیم، با استقبال و شور و نشاط بالای مردم پاکستان مواجه شدیم که این مقدار ابراز علاقه به امام راحل، رهبری معظم انقلاب، انقلاب شکوهمند اسلامی و مواضع جمهوری اسلامی طبیعی بود.
رئیسی دیدارهای صورت گرفته با مسئولان عالی پاکستان را هم عمدتا ناظر به کارها، همکاری‌ها و مسائلی دانست که در گذشته با پاکستانی‌ها دنبال می‌شد و به هر دلیلی دچار وقفه شده بود و اظهار کرد: از جمله درباره همکاری‌ها در حوزه انرژی تصمیماتی اتخاذ و مقرر شد این همکاری‌ها با قوت ادامه پیدا کند. همچنین در حوزه همکاری‌های تجاری و اقتصادی، با موافقت دو کشور رسیدن حجم مبادلات به 10 میلیارد دلار در گام اول هدف‌گذاری شد.
رئیس جمهور با بیان اینکه در دیدارهایی که با فعالان اقتصادی پاکستانی داشتیم آنها مصمم بودند کار را به نحوی دنبال کنند که در زمان کوتاهی به حجم تجارت 10 میلیارد دلاری برسیم، تصریح کرد: در حوزه کار فرهنگی نیز به دلیل قرابت‌های فرهنگی و ارتباطات همسایگی قلبی و قبلی تصمیمات خوبی اتخاذ شد و در مجموع آنچه ضرورت داشت میان دو کشور در جلوه اسناد همکاری متجلی شود، انجام شد.
وی ادامه داد: همچنین در مذاکرات صورت گرفته با مسئولان عالی دو ایالت پنجاب و سند نیز که همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی زیادی با ایران دارند، توافق شد موانع گسترش همکاری‌ها رفع و کار با قوت دنبال شود.
رئیسی با اشاره به بخش دوم سفرش به سریلانکا، خاطرنشان کرد: اولین موضوع سفر به سریلانکا که ارتباطات خوبی با ما دارد، افتتاح طرح بزرگ و چند منظوره برق‌آبی در این کشور بود که از سوی شرکت ایرانی فرآب با تکنولوژی کاملا به‌روز و سطح بالا و پیچیده و کار علمی قابل توجه اجرا شده بود.
وی ادامه داد: بهره‌برداری از این سد خبر خوبی برای مردم سریلانکا بود و قرار شد نسبت به صدور خدمات فنی و مهندسی از ایران به سریلانکا کار با قوت دنبال شود.
رئیس جمهور با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران ظرفیت‌های خوبی در عرصه‌های مختلف از جمله صدور خدمات فنی-مهندسی دارد که می‌توانیم بر اساس آنها همکاری‌های خوبی با کشورهای همسو، همسایه و آسیایی داشته باشیم، گفت: موضوع دوم سفر به سریلانکا گسترش تجارت و همکاری اقتصادی با این کشور بود که تصمیمات خوبی درباره آنها اتخاذ شد.
رئیسی با اظهار امیدواری نسبت به اینکه ارتباط با کشورهای آسیایی به ویژه پاکستان و سریلانکا در حوزه همکاری‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بیش از پیش گسترش یابد، افزود: این سفر در مقطع فعلی می‌تواند گام مثبتی در جهت توسعه روابط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، تجاری، علمی و فناوری با همسایگان و کشورهای همسو و مستقل باشد.
رئیس جمهور همچنین در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط منطقه، تحولات اخیر و نیز مسئله غزه نَفس برگزاری این سفر چه دستاوردهایی داشت؟ گفت: این سفر از قبل برنامه‌ریزی شده بود، اما انجام آن در این مقطع نشان دهنده اقتدار، عزت و عزم جمهوری اسلامی برای توسعه روابط با همسایگان و کشورهای همسو و مستقل بود.
وی در پایان افزود: منطقه و جهان این پیام را از این سفر دریافت کردند که جمهوری اسلامی ایران کشور قدرتمندی است که هم می‌تواند از جایگاه اقتدار و عزت سخن خود را با دشمنان بیان کند و هم ارتباط خود را با دوستان تداوم و تحکیم بخشد.
رئیس جمهور اسلامی ایران در اولین سفر خارجی خود در سال جدید سوم و چهارم اردیبهشت ماه به پاکستان سفر کرد. رئیسی در اسلام‌آباد روز پرکار و فشرده‌ای داشت. محمد اسحاق دار وزیر خارجه پاکستان با حضور در هتل محل اقامت رئیس جمهور، با وی دیدار و سپس آیت‌الله رئیسی راهی کاخ نخست وزیری شد جایی که محمد شهباز شریف نخست وزیر پاکستان رسما از رئیس جمهور اسلامی ایران استقبال کرد. پس از آن دیدارهای دوجانبه و سپس رایزنی میان هیات‌های بلندپایه به ریاست سران دو کشور برگزار شد.
مقامات ایران و پاکستان همچنین در حضور آیت الله رئیسی و شهباز شریف ۸ تفاهمنامه همکاری نیز امضا کردند.
رئیسی سپس با آصف علی زرداری همتای پاکستانی خود دیدار کرد و طرفین طیف گسترده‌ای از موضوعات مهم دوجانبه، تحولات منطقه و بین المللی به ویژه جنایات رژیم غاصب اسرائیل علیه غزه و فلسطین را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
دیدار روسای مجالس سنا و ملی پاکستان، فرمانده ارتش این کشور با رئیس جمهور و برگزاری نشست صمیمانه با نخبگان و اندیشمندان پاکستانی از دیگر برنامه‌های اولین روز از سفر آیت الله رئیسی بود. رئیس جمهور ایران همچنین از شهرهای لاهور و کراچی نیز بازدید کرد.
رئیسی همچنین پنجم اردیبهشت ماه به سریلانکا سفر کرد و در بدو ورود به محل اجرای طرح چند منظوره سد، نیروگاه و تونل انتقال آب «اویااوما» رفت و به اتفاق همتای سریلانکایی این پروژه را که یکی از بزرگترین طرح‌های صدور خدمات فنی-مهندسی جمهوری اسلامی ایران بود، افتتاح کردند.
وی سپس به کلمبو پایتخت سریلانکا رفت و در کاخ ریاست جمهوری مورد استقبال رسمی همتای سریلانکایی خود قرار گرفت و پس از برگزاری دیدار دوجانبه، به اتفاق یکدیگر نشست مشترک هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور را برگزار کردند و پس از حضور در مراسم امضای پنج سند همکاری از سوی مقامات دو کشور در نشستی مطبوعاتی نتایج رایزنی‌ها و توافقات خود را تشریح کردند.
رئیس جمهور در جریان این سفر همچنین در مسجد جامع «کالیپتی» کلمبو حضور یافت و با نمازگزاران این مسجد دیدار و گفت وگو کرد و پس از سفر رسمی و پرکار یک روزه به سریلانکا، صبح امروز - ششم اردیبهشت ماه - به کشور بازگشت.
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد